Beyninizin Size Söylediği Matematik Yalanı: 1/4 Neden 1/3’ten Büyüktür?

Çocuğunuz zehir gibi; okuması düzgün, hafızası kuvvetli. Ama iş kesirlere gelince, “Hadi oğlum, hangisi daha büyük?” dediğinizde, o kendinden emin bir şekilde parmağını 1/4’e basıyor ve “Dört daha büyük olduğu için tabii ki bu!” diyor.

Siz saçınızı başınızı yolarken, içinizden “Bu çocuk neden anlamıyor?” diye geçiriyorsunuz. Sakin olun. Çocuğunuz tembel ya da dikkatsiz değil. Sadece milyonlarca yıllık bir evrimsel mirasın kurbanı.

Ben Fatih KAYA. Rehberlik ve Araştırma Merkezi’nde (RAM) değerlendirme yaparken, “matematik yapamıyor” diye etiketlenen yüzlerce çocuğun aslında sadece “Tam Sayı Yanlılığı” (Whole Number Bias – WNB) tuzağına düştüğünü görüyorum. Beynimiz bize bir yalan söylüyor ve bu yalanı düzeltmek, çarpım tablosu ezberlemekten çok daha zor.

Beynimizdeki Yazılım Hatası: WNB Nedir?

İnsan beyni, doğuştan “tam sayıları” (1, 2, 3, 50…) işlemek üzere programlanmıştır. Bir çocuk okula başlamadan önce bile, 5 şekerin 3 şekerden fazla olduğunu bilir. Beynimizdeki kural basittir: “Büyük rakam = Büyük miktar.”

Ancak 3. veya 4. sınıfta çocuğun önüne kesirleri (rasyonel sayıları) koyduğumuzda işler karışır. 1/4 ile 1/3 karşılaştırıldığında, çocuğun beyni otomatik pilotta şu hatayı verir: “4, 3’ten büyüktür. O zaman 1/4 de 1/3’ten büyüktür.”

İşte buna Tam Sayı Yanlılığı diyoruz. Çocuğun eski bildiği doğrular (Büyük rakam büyüktür), yeni öğrendiği konuda (Payda büyüdükçe sayı küçülür) en büyük düşmanı haline gelir. Bu, bilgisayara uyumsuz bir yazılım yüklemeye benzer; sistem hata verir.

Evrimsel Miras: Aslandan Kaçarken Kesir Hesaplanmaz

Neden beynimiz böyle çalışıyor? Çünkü atalarımızın hayatta kalmak için “kesirlere” ihtiyacı yoktu.

• Mağara adamının karşısında 2 kaplan varsa kaçmalıydı, 1 kaplan varsa savaşabilirdi. (Tam Sayı)
• Ağaçta 10 elma varsa iyiydi, 2 elma varsa kötüydü.

Evrimsel süreçte kimse “Şu aslanın 3/5’i bana saldırıyor” diye düşünmedi. Beynimiz “sayılabilir nesneler” (discrete quantities) üzerine evrildi. Kesirler ve ondalık sayılar ise “insan icadıdır” ve beynimiz için doğal değildir. Yani çocuğunuzun beyni, fabrikadan “tam sayı modu”nda çıkmıştır; “kesir modunu” sonradan yüklememiz gerekir.

Ebeveynler İçin Beyni “Yeniden Eğitme” Kılavuzu

Çocuğunuza sadece “Payda büyürse sayı küçülür” diye kural ezberletmek işe yaramaz. Çünkü stres anında beyin yine fabrika ayarlarına (WNB) döner. Beyni ikna etmeniz gerekir.

1. Pizza/Pasta Dilimi (Klasik ama Eksik): Görselleştirme şarttır. “Bir pastayı 4 kişiye mi bölersek daha çok yersin, 3 kişiye mi?” sorusu doğru bir başlangıçtır. Ancak bu sadece başlangıçtır, çünkü matematik her zaman pastayla yapılmaz.

2. Sayı Doğrusu Mucizesi (En Etkili Yöntem): Araştırmalar, WNB’yi kırmanın en iyi yolunun Sayı Doğrusu olduğunu gösteriyor. Çocuğa kesirlerin “üst üste binmiş iki sayı” değil, “0 ile 1 arasında bir yer” olduğunu göstermelisiniz. 1/4’ün 0’a daha yakın, 1/3’ün ise biraz daha ileride olduğunu gören beyin, “büyüklük” algısını yeniden kodlar.

3. Dili Değiştirin: “Bir bölü dört” demek yerine bazen “Dörtte bir” kalıbını kullanın. Dil, düşünceyi şekillendirir. Parça-bütün ilişkisini vurgulayan dil, yanılgıyı azaltır.

Sonuç: Hata Değil, Gelişim Basamağı

Çocuğunuz 1/4’e “daha büyük” dediğinde ona kızmayın. Bu, beyninin sağlıklı çalıştığını ve sayıları (en azından tam sayıları) tanıdığını gösterir. Sizin göreviniz, bu güçlü içgüdüyle savaşmak değil; ona “Burada kurallar değişti, artık ters mantık kuruyoruz” diyerek yeni haritayı vermektir. Unutmayın, matematiksel zeka doğuştan gelmez, inşa edilir.

Tam Sayı Yanlılığı, Matematik Öğrenme Güçlüğü, Kesirleri Öğretmek