Yüzleri Farklı Ama Dertleri Benzer Olabilir! Otizm ve Down Sendromunu Birbirinden Ayıran İnce Çizgiler
Özel eğitim dünyasında en sık karşılaştığımız iki durum: Down Sendromu ve Otizm. Biri genetik bir piyango (Kromozom 21), diğeri nörolojik bir bilmece (Beyin yapısı). Dışarıdan bakıldığında Down Sendromunu çekik gözlerinden, basık burun yapısından hemen tanırsınız; Otizm ise fiziksel bir iz taşımaz, “davranışlarda” saklıdır.
Ancak yıllarca RAM (Rehberlik ve Araştırma Merkezi) kurullarında dosyaları incelerken ve Fatih KAYA olarak ailelere danışmanlık yaparken gördüğüm kritik bir nokta var: Bu iki durum, özellikle “inatçılık, konuşma gecikmesi ve takıntılar” noktasında öyle bir kesişir ki, doğru teşhis koyulmazsa yanlış eğitimle yıllar kaybedilebilir.
İşte bir RAM uzmanının gözünden, bu iki dünyanın kesiştiği ve ayrıldığı mayınlı bölgeler.
1. Sosyallik: “Neşeli Çocuk” Miti Her Zaman Tutmaz
Genel algı şudur: “Down Sendromlular çok cana yakındır, Otizmliler ise göz teması kurmaz, yalnızdır.” Bu %80 doğrudur. Ancak RAM’a gelen bazı aileler şaşırır: “Hocam benim çocuğum Down Sendromlu ama hiç gülmüyor, kimseye gitmiyor, sürekli kendi halinde.” İşte burada “İkili Tanı” (Dual Diagnosis) gerçeği devreye girer. Bir çocuk hem Down Sendromlu hem de Otizmli olabilir. Eğer Down Sendromlu çocuğunuzda aşırı içe kapanıklık ve sosyal ilgisizlik varsa, sadece “karakteri böyle” demeyin, otizm şüphesiyle değerlendirilmesini isteyin.
2. İnatçılık mı, Takıntı mı? (Davranışın Kökeni)
Her iki grupta da “dediğim dedik” davranışlar görülür. Aileler buna “İnat ediyor” der geçer. Ancak biz eğitimciler “nedenine” bakarız:
- Down Sendromunda İnat: Genellikle bir kişilik özelliğidir veya geçişlerde zorlanmadır. “Ben bunu şimdi yapmak istemiyorum” mesajıdır. Sosyal pazarlığa daha açıktırlar.
- Otizmde Direnç (Rijidite): Bu bir inat değil, “rutini koruma” çabasıdır. Otizmli çocuk, oyuncakları belirli bir sırayla dizemezse veya aynı yoldan gitmezse kaygı (anksiyete) yaşar. Down Sendromlu çocuğu ikna edebilirsiniz, Otizmli çocuğu ise önce sakinleştirip sonra yönlendirmeniz gerekir. Yöntem tamamen farklıdır.
3. Konuşma Gecikmesi: Dil mi Yok, İstek mi?
İki grupta da konuşma geç başlar. Ancak RAM değerlendirmelerinde şuna dikkat ederiz:
- Down Sendromu: Çocuk iletişim kurmak ister. İşaret eder, mimik kullanır, “Ih ıh” der ama ağız yapısı (hipotoni/gevşeklik) nedeniyle kelimeleri çıkarmakta zorlanır. Sorun motordur.
- Otizm: Sorun genellikle “iletişim niyeti”ndedir. Çocuk konuşabilecek fiziksel yapıya sahiptir ama konuşmaya ihtiyaç duymaz veya kelimeleri sadece tekrar (ekolali) amaçlı kullanır.
4. Takıntılar ve Tekrarlayıcı Hareketler
Otizmde görülen sallanma, el çırpma veya nesne döndürme (Stimler), Down Sendromlu çocuklarda da görülebilir. Ancak Down Sendromlu çocuklarda bu hareketler genellikle “boş zaman doldurma” veya “duyusal oyun” amaçlıdır ve dikkati başka yöne çekildiğinde kolayca bırakırlar. Otizmde ise bu hareketler bir “ihtiyaçtır” ve engellendiğinde kriz çıkabilir.
Sonuç: Çocuğunuzun raporunda ne yazdığından çok, hangi davranışın neden kaynaklandığını bilmek önemlidir. Eğitim, etikete değil, ihtiyaca göre verilir. “Benim çocuğum inatçı” deyip geçmeyin; o inadın altında yatan mesajı okuyun.
